Opinia Końcowa Wojewódzkiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej
do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego


1. Informacje wstępne:

Powołana w lutym 2003 roku Uchwałą Zarządu Województwa Śląskiego Wojewódzka Komisja Urbanistyczno - Architektoniczna od początku zapoznawana była na swych posiedzeniach z aktualnym stanem prac nad projektem Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego.

Członkowie w składzie: Jurkowski Ryszard - przewodniczący, Adamczyk Andrzej, Chmielewski Wiesław, Gasidło Krzysztof, Gawlas Stanisław, Grzelak Elżbieta, Kaczkowski Maciej, Konopka Zygmunt, Taczewski Tomasz, w indywidualnie sporządzanych koreferatach, ale także w dyskusjach na posiedzeniach Komisji wyrażali swoje stanowiska i opinie przedkładane zespołowi autorskiemu.

Projekt planu sporządzony był pod presją czasu, albowiem wymogiem jest uchwalenie go najdalej na początku lipca br.

2. Analiza formalna:

Projekt planu w swej części tekstowej zawiera wstęp pt. Województwo Śląskie XXI wieku, a także wprowadzenie i cztery rozdziały:

I - diagnozę stanu obejmującą:

  1. podstawowe elementy sieci osadniczej
  2. powiązania komunikacyjne i infrastrukturalne
  3. zasoby środowiska
  4. bezpieczeństwo publiczne
  5. obszary problemowe

II - ustalenia planu, a w nich:

  1. wizję przyszłości przestrzeni województwa
  2. podstawowe zasady polityki przestrzennej województwa
  3. cele i kierunki polityki przestrzennej województwa

III - sposoby realizacji planu, a w nich:

  1. zasady realizacji planu zagospodarowania przestrzennego
  2. narzędzia realizacji planu

IV - koncepcję monitoringu planu oraz siedem aneksów dotyczących:

  1. literatury i wykorzystania materiałów źródłowych
  2. spis map, rysunków, tablic i fotografii
  3. słownik podstawowych pojęć
  4. powiązania planu ze strategią województwa
  5. obszary metropolitarne
  6. procesy sporządzania planu
  7. wykaz uczestników prac nad planem

W części graficznej projektu planu przedstawiono na planszach tematycznych:

  • istniejący stan zagospodarowania
  • kierunki polityki przestrzennej
  • zadania i inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym.

3. Opinia dotycząca merytorycznej zawartości planu:

3.1. Preambuła, od której zacząć należy zapoznawanie się z planem optymistycznie zarysowuje przyszłość województwa, pomimo rozlicznych ekonomicznych i społecznych problemów. Określone zostały walory województwa dające potencjalnie duże możliwości rozwoju.

We wstępie określono rolę jaką winien pełnić Plan by zagwarantować długotrwały, zrównoważony rozwój, a także główne problemy, do których się on odnosi.

Autorzy informują, iż Plan zakłada takie podejście do zarządzania przestrzenią, aby móc pozyskiwać fundusze na realizację inwestycji dających szansę województwu śląskiemu w osiągnięciu:

  • wysokiej pozycji w Europie Środkowej
  • wizerunku regionu o zrównoważonym rozwoju
  • estetycznej przestrzeni o wysokich walorach architektury i krajobrazu o indywidualnym wyrazie

Taką wizję przestrzeni w przyszłości można będzie osiągnąć przy realizacji sześciu celów wywodzących się z priorytetów "Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego w latach 2000 ÷ 2015.

Wstęp dobrze zdaniem opiniującego napisany wprowadza odbiorcę Planu w rozumienie istoty zamierzonego celu. Pozwala także określić profesjonalność zespołu sporządzającego Plan próbującego na wstępie dobrze "sprzedać" swoją pracę.

3.2. Wprowadzenie w wyczerpujący sposób określa scenariusz Planu. We wprowadzeniu są podane podstawy prawne Planu, a także cel, zakres, funkcje i formuła Planu. Słusznie załączona informacja z Rocznika Statystycznego: Województwo Śląskie w liczbach, staje się ciekawą, dającą dużo do myślenia, z której można wysnuć wiele wniosków przy sporządzaniu i odbiorze Planu.

Czytelne określenie celu opracowania Planu staje się dla osoby zapoznającej się z tym dokumentem pomocnym argumentem w jego zrozumieniu.

3.3. Diagnoza stanu - ta część Planu od samego początku prezentowana na posiedzeniach WKUA po uzupełnieniach i "wyczyszczeniu" stała się wartościowym dokumentem charakteryzującym Województwo Śląskie. Zarysowano w diagnozie silne i słabe strony tej krainy.

Z dużą ciekawością czyta się o położeniu Województwa w przestrzeni geograficznej i wynikających z tego powodu atutów, ale także o sieci osadniczej, źródłach degradacji przestrzeni i braku ładu, o powiązaniach komunikacyjnych i systemach transportowych (wszystkich typów za wyjątkiem bezpośrednio morskiego), o infrastrukturze technicznej, o środowisku kulturowym i ochrony dziedzictwa kulturowego, o turystyce i wypoczynku, uzdrowiskach, występujących zagrożeniach np. powodziach, katastrofach budowlanych, wreszcie o obszarach problemowych.

Lektura diagnozy stanu pozwala zebrać pełną informację o województwie śląskim, bezstronnie ukazując walory i obiektywnie wady, po to wszakże by je móc eliminować.

Wielkim plusem tego dokumentu jest zakończenie każdego problemowego rozdziału (za wyjątkiem rozdziału 5 DIAGNOZY) podsumowaniem, w którym zawarte są wnioski i konstruktywne wskazówki dla działań naprawczych.

Analiza diagnozy prezentującej cechy wynikające z położenia, ze sposobu zagospodarowania, z tradycji kulturowej i historii uświadamia rangę tej krainy, jej możliwości , ale i odpowiedzialność za nietrafione decyzje związane ze zmianą w tak krótkim czasie ciężko przemysłowego charakteru na inny, dający mieszkającym tutaj ludziom szanse realizacji swoich aspiracji i dobre warunki życia.

3.4. Ustalenia Planu we wstępie charakteryzują obecny kształt przestrzeni będący rezultatem gospodarki opartej na górnictwie węgla i przemyśle hutniczym.

Inne od piętnastu lat społeczne i ekonomiczne warunki tworzą nowe wyzwania dla planowania przestrzennego w województwie śląskim.

Obserwacja przestrzeni Europy każe wyciągnąć wnioski i proponować przekształcenie przestrzeni województwa w takim jak to ma w Europie miejsce kierunku ku wzrostowi roli miejskich regionów i organizacji życia politycznego i gospodarczego przez metropolie.

W wizji Przyszłości Przestrzeni Województwa określono, słusznie wg opiniującego, priorytet polityki przestrzennej, którym winien być rozwój dużych miast i obszarów metropolitarnych jako biegunów wzrostu gospodarki, a realizowanie polityki przestrzennej wyrażonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego powinno doprowadzić do osiągnięcia przez nie wysokiej i trwałej pozycji regionu o dużych walorach przestrzennych i estetycznych architektury i krajobrazu przy harmonijnym rozwoju.

Tą, godną ludzi tu mieszkających wizję, autorzy zamierzają realizować w oparciu o koncepcję policentrycznej koncentracji osadnictwa, która sprzyja kształtowaniu śląskiego obszaru metropolitarnego.
Oczekuje się, że policentryczny pasmowo - węzłowy system przestrzenny województwa (węzły - ośrodki, pasma - korytarze, strefy - obszary) przyczyni się do szybkiego, harmonijnego rozwoju gospodarczego i przestrzennego.

Wizję przestrzennego systemu województwa przedstawiono w postaci:

  • czterech obszarów metropolitarnych ( jak w Strategii Rozwoju) z centrami w Aglomeracji Górnośląskiej, Częstochowskiej, Rybnickiej i Bielskiej.
  • pasm rozwoju (korytarze transportowo - osiedleńcze)
  • stref wielofunkcyjnych o charakterze np. rolniczo - leśnym, turystycznym, rekreacyjnym itp.

3.5. Przy tworzeniu Planu użyto zbioru zasad zawartych w polskim systemie prawnym planowania przestrzennego. Zasadzie zrównoważonego rozwoju podporządkowano cały system długodystansowych celów polityki przestrzennej, a jej rozwinięciem szczegółowym są:

  • zasada kształtowania regionu jako zrównoważonego, policentrycznego systemu przestrzennego
  • zasada kształtowania efektywnej sieci infrastruktury
  • zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych, ale mających podstawowe znaczenie dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią takie jak np. ochrona dziedzictwa kulturowego, wymagania wysokich walorów architektonicznych i krajobrazowych.

3.6. Cele i kierunki polityki przestrzennej województwa kojarzą strategię społeczno - gospodarczą województwa śląskiego z planem zagospodarowania przestrzennego.

Przyjęto jeden cel generalny:

  1. Kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa

i sześć celów polityki przestrzennej:

  1. dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni województwa
  2. wzmocnienie funkcji węzłów sieci osiedleńczej
  3. ochrona zasobów środowiska, wzmocnienie systemów obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych
  4. rozwój ponad lokalnych systemów infrastruktury
  5. stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarządzania przestrzenią
  6. rozwój współpracy międzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego

W przedstawionym do zaopiniowania Planie z każdego z sześciu Celów wyprowadzono Kierunki, a z nich z kolei bogaty zestaw Działań, które przekładać się będą na inwestycje w przestrzeni. Ten wykaz działań jest imponujący choć nie zamknięty by gminy wciąż mogły wnosić swoje propozycje byle zgodne z wizją i celami określonymi w Planie. Lektura tych kilkunastu stron kierunków i działań z jednej strony określa wielkość zadań jakie są planowane, ale i możliwości rozwoju województwa.

Są tam takie działania, które już od dwudziestu lat są w planie (np. budowa Muzeum Śląskiego) aż nasuwają się pytania czy to muzeum winno powstać w wersji sprzed lat czy też nie może to być obiekt bardziej współczesny.

3.7. W rozdziale III określono sposoby realizacji planu zwracając uwagę, że w procesie realizacji planu szczególne znaczenie będą miały zasady partnerstwa, zachowania ciągłości procesu planowania i wdrażania, integrowania i koncentracji środków na realizację planu.

Ważnym elementem tego rozdziału jest informacja o funduszach na realizację planu.
W Planie określone zostały inwestycje celu publicznego, o których realizacji decyzję podjął Sejm RP, naczelne organy administracji państwowej lub organ uchwałodawczy Samorządu województwa.
Plan zawiera wykaz tych inwestycji.

Przydatne w realizacji Planu okażą się zapewne wnioski i rekomendacje z kapitalnym wnioskiem do polityki przestrzennej państwa o uznaniu Aglomeracji órnośląskiej za metropolię o znaczeniu europejskim.

3.8. Monitoring Planu omawiany już także na posiedzeniach WKUA uważa się za wartościowy postulat obserwacji realizacji ustaleń Planu.

3.9. Aneksy w liczbie siedmiu są ważną uzupełniającą częścią Planu pozwalającą zwłaszcza osobom, które na co dzień nie stykają się z tą trudną problematyką lepiej poruszać się w zapisach Planu.
Zawarty w aneksach słownik pojęć, powiązania Planu ze Strategią, czy proces sporządzania Planu oraz wykaz uczestników prac nad Planem uważa się za istotne informacje ułatwiające odbiór Planu.

4. Wnioski końcowe:

Województwo Śląskie znajduje się w wyjątkowej sytuacji dziejowej. Jego pozycję i siłę tworzył przemysł ciężki, dziś wypierany przez nowoczesne technologie. W ciągu jednego zaledwie pokolenia trzeba przeobrazić pięcio-milionowy region w krainę o wysokich walorach życia i zamieszkiwania zamieniając to co dziś nieopłacalne i niepotrzebne na rzecz wartościową.

Diagnoza Planu dokładnie opisuje atuty naturalne i cywilizacyjne województwa, np.:

  • mamy Beskidy i choć je kochamy to nie przynoszą nam takich dochodów jak Alpy Austriakom
  • mamy cudowną Jurę Krakowso - Częstochowską, ale nie pozwoli się ona nam tak wzbogacić jak Włochom Toskania
  • mamy wartościowe historyczne założenia urbanistyczne, ale ich kontemplowanie nie ściągnie tylu turystów z pieniędzmi co choćby do pobliskiego Krakowa
  • mamy Stadion Śląski, ale nie mamy drużyny w Premier Liege.

Mamy tyle naturalnych walorów, ale są one ze "średniej półki". Na najwyższej leżał węgiel - dziś atut prawie bez znaczenia, choć nie umiem tego zrozumieć myśląc o chyba jednak opłacalnej zamianie go na energię elektryczną.

Województwo ma jednak niepodważalny oprócz różnorodności walor przestrzenny. To moim zdaniem kapitalne położenie na szlakach Ukraina - Niemcy i południe Europy - Skandynawia, a drugi to bliskość miast tworzących Aglomerację Górnośląską dającą szansę zarządzania jako największym miastem (grupą miast) w Polsce.

I to są atuty dla inwestorów. Przykłady Nadrenii, Westwalii nie są tożsame choćby z powodu większych odległości między miastami.

Analizowany Plan tworzony w konsultacji społecznej, te i inne atuty wyraziście i twórczo wykorzystuje dla zagospodarowania województwa.

Wykreowanie w Strategii czterech obszarów metropolitarnych i przeniesienie ich funkcjonowania do Planu staje się jeszcze jednym kapitalnym walorem regionu.

Teraz trzeba tylko planowo ale odważnie i w zgodzie "mierzyć siły na zamiary" i inwestować porządkując, przebudowując, budując i wzbogacać region i ludzi, którzy tu mieszkają.

Powstały w tak krótkim czasie Plan o cechach elastycznych uważam za bardzo dobry. Stanie się on po uchwaleniu aktem do uzupełniania i porządkowania przestrzeni. Rekomendując go Zarządowi Województwa Śląskiego składam wyrazy uznania doktorowi hab. Zbigniewowi Kamińskiemu - Konsultantowi Planu i na Jego ręce wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tego dzieła.

Ryszard Jurkowski
Przewodniczący WKUA

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice