Celem inicjatywy strategicznej „Kierunek Śląskie 3.0” jest rozwój województwa w oparciu o jego potencjały i atuty. Tym, co wyróżnia go spośród innych dokumentów strategicznych, jest otwartość i oddolny charakter.

„Ten program to próba reakcji na zmieniającą się rzeczywistość – tłumaczył w trakcie konferencji prasowej marszałek Wojciech Saługa. – Potrzeba trwałego mechanizmu, rozmowy ze społeczeństwem, żeby nadążać za szybko zmieniającym się światem i odpowiedzi na pytanie, jak ten region powinien wyglądać w przyszłości, co chcemy w nim zmienić. To dokument pisany przez ludzi i dla ludzi, dokument, nad którym prace się nie kończą” – mówił Wojciech Saługa.

Właśnie dlatego kilkanaście miesięcy po ogłoszeniu startu inicjatywy włączono do niej pomysły, przedsięwzięcia i projekty zaproponowane przez mieszkańców regionu w trakcie bezprecedensowego w skali kraju procesu partycypacji społecznej. Spośród 137 zgłoszonych projektów wybrano ostatecznie 30, które wpisano do dokumentu.

W trakcie konferencji z udziałem Zarządu Województwa Śląskiego przedstawiono uaktualniony program i podsumowano akcję „Śląskie. Tu rozmawiamy”.

Program ma być owocem toczącego się w regionie dialogu, u którego podstaw leży kompleksowy rozwój województwa, ale też wypadkową wizji prezentowanej przez władze regionu, ale i wszystkie środowiska zainteresowane jego przyszłością. Część projektów wykrystalizowała się w trakcie wielomiesięcznego projektu partycypacji społecznej, pierwszego zakrojonego na tak szeroką skalę procesu w Polsce.

Przez ostatnich kilka miesięcy w ramach akcji „Śląskie. Tu rozmawiamy” specjalny filmobus akcji odwiedził 15 miejscowości z całego regionu i przebył łącznie 1700 km. W trakcie tych spotkań zbierano opinie, doświadczenia i spostrzeżenia mieszkańców związane z rozwojem regionu oraz tym, jak go oceniają. Oprócz tego odbywały się w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych lekcje obywatelskie, uruchomiono portal internetowy związany z akcją, a najmłodsi projektowali skrzynki marzeń, do których każdy mógł wrzucić własne pragnienia dotyczące regionu i najbliższego otoczenia. Istotnym elementem procesu były rozmowy z ekspertami z różnych obszarów i różnych środowisk, które pozwoliły uporządkować materiał zebrany w trakcie procesu.

Dokument Kierunek Śląskie 3.0 powstawał dwuetapowo. Do 28 projektów inicjalnych, zaproponowanych przez władze regionu, w wyniku prowadzonego w regionie procesu partycypacji włączono 30 projektów społecznych. W trakcie konferencji podsumowującej każdy z członków Zarządu Województwa Śląskiego zobowiązał się do osobistego nadzoru nad jednym z zaproponowanych przedsięwzięć.

Marszałek Wojciech Saługa zapewniał, że kolejny budżet województwa powinien być bardziej obywatelski, żeby to mieszkańcy współdecydowali o wykorzystaniu części środków. Istotne miejsce w planach władz województwa zajmuje proces rewitalizacji, jak podkreślała wicemarszałek Aleksandra Skowronek, nie tylko tej infrastrukturalnej, ale także rewitalizacji w ujęciu społecznym.

Stanisław Dąbrowa zobowiązał się nadzorować prace nad projektem, który mógłby uczynić ze Szlaku Orlich Gniazd rozpoznawalny produkt turystyczny w skali kraju, na wzór wizytówki regionu – Szlaku Zabytków Techniki. Henryk Mercik podkreślał z kolei rolę kultury w regionie i wybrał projekt Beskidzkiego Obszaru Kulturowego.

Kazimierz Karolczak mówił o potrzebie modernizacji Parku Śląskiego. „Ten park w chwili, kiedy powstawał, był przykładem kompleksowego myślenia o regionie, przez lata był miejscem wypoczynku, nauki i rekreacji. Dziś chcielibyśmy przywrócić to miejsce mieszkańcom. Mam nadzieję, że ten rok będzie kluczowy, w co wpisuje się otwarcie Stadionu Śląskiego, ważnego miejsca na mapie regionu” – podkreślał Kazimierz Karolczak.

W drugiej części konferencji podsumowującej prace nad dokumentem „Kierunek Śląskie 3.0” odbyła się debata z udziałem ekspertów, w której uczestniczyli m.in. Ewa Gołębiowska z Zamku Cieszyn, prof. Andrzej Klasik, od początku zaangażowany w proces tworzenia dokumentu i Leszek Trząski z Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach.

Warto przypomnieć, że pierwszy etap programu „Kierunek Śląskie 3.0” i otwarcie dialogu nastąpiło rok po zaprzysiężeniu obecnego Zarządu Województwa w miejscu silnie kojarzonym z regionem – w Muzeum Śląskim. Zaproponowany w programie model rozwoju oznacza oparcie na potencjałach i atutach wyróżniających region w skali kraju i wskazuje sześć kluczowych obszarów tematycznych. Zintegrowany rozwój ma opierać się na gospodarce technologicznej i kreatywnej, na wsparciu i wykorzystaniu procesu metropolizacji regionu i na potencjałach. Najistotniejsze z nich to potencjał intelektualny, tworzone systemy inteligentnej infrastruktury oraz kapitał kulturowy.

• Obszar 1: Aktywność przedsiębiorcza i innowacje na rzecz nowej gospodarki
• Obszar 2: Rewitalizacja regionu
• Obszar 3: Przyjazny transport, przyjazna energetyka
• Obszar 4: Kompetencje zawodowe, aktywność obywatelska i innowacje społeczne
• Obszar 5: Metropolizacja Aglomeracji Górnośląskiej w powiązaniu z pozostałymi aglomeracjami województwa śląskiego
• Obszar 6: Różnorodność i bogactwo kulturowe

Działania w pierwszym obszarze mają skupić się na sektorze technologicznym i kreatywnym, a zatem dwóch filarach nowoczesnej gospodarki. Istotnym czynnikiem przyciągającym potencjalnych inwestorów, ale i mieszkańców, ma być też turystyka. By to zrealizować, wskazuje się trzy kierunki działania: rozwój przedsiębiorczości i wsparcie rodzimych przedsiębiorstw, rozwój gospodarki technologicznej oraz budowę gospodarki kreatywnej. Wśród projektów inicjalnych wymienia się m.in. utworzenie Funduszu Proinnowacyjnego, którego zadaniem ma być inwestowanie i wsparcie rozwoju śląskich firm, ale też wzrost efektywności finansowania przedsięwzięć ze środków publicznych. Ważne miejsce zajmują tzw. usługi obejmujące wsparcie dla osób rozpoczynających działalność, podniesienie konkurencyjności firm poprzez doradztwo prawne, finansowe, a także wsparcie dla firm rodzinnych i start-upów. Ciekawym projektem może być uruchomienie Regionalnego Centrum Partnerstwa Publiczno-Prywatnego obsługującego strony planujące realizować projekty w tej formule. W kontekście innowacyjności i współpracy środowisk naukowych z biznesem, cenne może okazać się stworzenie Przestrzeni Kreatywnego Biznesu, czyli zintegrowanie i rozwój już istniejących inicjatyw śląskich uczelni i instytucji otoczenia biznesu. W porównaniu z początkiem prac nad dokumentem Kierunek Śląskie 3.0 ważne jest także wskazanie w każdym z obszarów tematycznych tzw. projektów społecznych. Wśród proponowanych rozwiązań znajdujemy np. stworzenie Centrum Dizajnu Społecznego i Przedsiębiorczego czy pomysł utworzenia wzorem Szlaku Zabytków Techniki rozpoznawalnego w skali kraju Szlaku Orlich Gniazd.

Kluczowym wyzwaniem, a zarazem obszarem tematycznym, jest kwestia rewitalizacji regionu. Inicjatywa wskazuje w tym przypadku konkretne działania, m.in. utworzenie Funduszu Rewitalizacyjnego i Akademii Rewitalizacji oferującej wsparcie doradcze dla samorządów zainteresowanych rewitalizacją obszarów zdegradowanych. Duże znaczenie ma też rewitalizacja społeczna, czyli przeciwdziałanie wykluczeniu wśród osób zamieszkujących tereny zdegradowane i pobudzenie do życia zdegradowanej tkanki miejskiej. Ciekawe projekty w tym obszarze zaproponowali mieszkańcy i są to m.in. projekt kolorowe podwórka czy RewitalizujeMy Śląskie.

Trzeci obszar to przyjazny transport i przyjazna energetyka, tutaj też wskazano trzy kierunki działania: rozwój systemu transportowego, rozwój energetyki w oparciu o Odnawialne Źródła Energii (OZE) i rozbudowę infrastruktury zielonej. Na plan pierwszy wysuwają się w tym wypadku działania związane z ograniczaniem niskiej emisji i założenia uchwały antysmogowej, nad którą pracują władze regionu. Wśród najciekawszych projektów znajdziemy m.in. organizację szybkiej kolei regionalnej i jej integrację z lokalnymi systemami transportu publicznego, rozbudowę i modernizację sieci małych lotnisk czy budowę spójnej sieci tras rowerowych. Ten obszar również uzupełniają projekty społeczne, tj. powszechna przyrodnicza edukacja terenowa, której celem jest zwiększenie świadomości uczniów na temat problemów i wyzwań związanych ze środowiskiem. Interesującą propozycją wydaje się też projekt „Czyste Niebo”, czyli kolejna odsłona walki ze smogiem, przez szereg działań edukacyjnych i dofinansowanie rozwiązań ograniczających niską emisję.

Kolejnym obszarem jest rozwój kompetencji zawodowych, aktywności obywatelskiej i innowacji społecznych. Istotnym wyzwaniem jest wsparcie szkolnictwa zawodowego i dostosowanie oferty edukacyjnej do zmieniających się potrzeb rynku pracy. Ważne miejsce zajmuje także promocja zdrowego stylu życia i działania w ramach polityki senioralnej, gdzie region działa aktywnie, tworząc m.in. Śląską Kartę Seniora, Śląską Radę ds. Seniorów czy realizując ideę Wojewódzkiego Tygodnia Seniora. Program zakłada też poprawę bezpieczeństwa w regionie i wsparcie stypendialne najbardziej uzdolnionych uczniów i absolwentów. W tym obszarze wyzwaniem jest modernizacja Parku Śląskiego, by znów stał się jedną z wizytówek regionu i miejscem, w którym czas spędzają mieszkańcy. Wśród projektów społecznych są np. propozycja budżetu obywatelskiego w skali województwa czy projekt integracji regionalnego rynku pracy z ofertą edukacyjną, co pozwoli zatrzymać część absolwentów i umożliwi im rozwój zawodowy w regionie.

Piątym obszarem wskazanym w dokumencie jest metropolizacja aglomeracji górnośląskiej w powiązaniu z pozostałymi aglomeracjami województwa. Program wskazuje trzy kierunki działania – pierwszym jest tworzenie i rozwój metropolitalnych stref kultury, nauki i biznesu. Wśród proponowanych projektów jest np. utworzenie Centrum Przemysłów Kreatywnych i Innowacji na terenie Muzeum Śląskiego czy Śląskiego Centrum Nauki. Planowane jest wsparcie rozwoju transportu: drogowego i publicznego – tu dokument wskazuje budowę połączeń drogowych, m.in. Drogowej Trasy Średnicowej na odcinku Katowice – Dąbrowa Górnicza/Jaworzno i obwodnicy autostradowej Metropolii Górnośląskiej (A4) oraz rozwój transportu szynowego ze sztandarowym połączeniem kolejowym Katowice-Pyrzowice. Dokument zakłada też rozbudowę Międzynarodowego Portu Lotniczego „Katowice” w Pyrzowicach.

Ostatnim elementem programu jest ten związany z różnorodnością i bogactwem kulturowym regionu. Tutaj również wyodrębniono trzy główne kierunki działania i są to: upowszechnienie i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz jego wykorzystanie do celów turystycznych, tworzenie warunków dla środowisk twórczych i wzrost kompetencji niezbędnych do uczestnictwa w kulturze oraz efektywnego zarządzania kulturą. W tym obszarze znalazło się wiele interesujących projektów społecznych, m.in. pomysł utworzenia beskidzkiego obszaru kulturowego, projekt festiwalu miast województwa śląskiego czy stworzenie karty wstępu dla turystów odwiedzających nasz region, prezentującej ofertę jego największych atrakcji. Potrzebne jest również lepsze oznakowanie obiektów kultury i system ich identyfikacji.

Ten etap prac nad dokumentem „Kierunek Śląskie 3.0” nie jest ostateczny. Kolejnym krokiem w realizacji programu ma być szeroki dialog ze wszystkimi środowiskami zainteresowanymi rozwojem i wdrażaniem w życie tego dokumentu. Niektóre tematy wymagają pogłębionej debaty w gronie ekspertów i praktyków, inne doprecyzowania. W obecnym roku proces będzie kontynuowany.